تخت جمشید: از دیروز تا امروز

امسال که برای دومین بار برای عکاسی به تخت جمشید رفتم، مثل همه تحت تاثیر شکوه و عظمت این بنای خارق العاده قرار گرفتم. مرتب در این فکر بودم که باستان شناسی چه کار رؤیایی و لذت بخشی باید باشه. از طرف دیگه، همیشه درباره تخریب تخت جمشید در بیست-سی سال اخیر از محلی ها داستانهای زیادی شنیده بودم (راننده های مسیر معمولا همیشه داستانهایش را تعریف میکنند). تا این حد که بعضی داستانهایی از خراب کردن بخشی از تخت جمشید توسط تیشه و تبر سخن میگفتند، سخنانی که هر کسی را آزرده میکند.

این موضوع مدت ها فکرم را به خود مشغول کرده بود و در پی راهی بودم که از صحت و مقدار تخریب آگاه بشم. با عکس های زیادی که از تخت جمشید گرفته بودم، میدانستم بهترین راه رسیدن به این هدف مقایسه عکس های قدیمی با عکس های خودم خواهد بود.

آنچه میخوانید حاصل پژوهشی مختصر در راستای همین هدف میباشد. این مطلب به هیچ عنوان مطلبی علمی نیست و دانش من از تاریخ ایران نزدیک به هیچ است. در عین حال، نگارش این مطلب حاصل ساعت ها مطالعه نقشه تخت جمشید و مشاهده عکس های قدیمی و مقایسه آنها با عکس های خودم است. تمامی عکس های قدیمی متعلق به انستیتوی شرق شناسی شیکاگو است که در وبسایت این مؤسسه هم موجود است. نتیجه گیری که از این مقایسه به دست میاید شاید برای شما هم جالب و غیر منتظره باشد.

چندی پیش با وبسایت انستیتوی شرق شناسی آشنا شدم و از آرشیو بزرگ (و نامهربان با کاربر) اش حیرت زده شدم. این عکس ها مربوط به اولین حفاری و اکتشافات سیستماتیک در تخت جمشید است که در دهه 30 میلادی - یعنی بیش از هفتاد سال پیش - انجام شده. با مطالعه نقشه تخت جمشید و رجوع به حافظه ام - که خوشبختانه مسیر و ترتیب حرکت ام در تخت جمشید را یادم بود - توانستم جاهایی که عکس گرفته بودم را شناسایی کنم و با همان عکس ها از آرشیو انستیتوی شرق شناسی مقایسه کنم. البته کار طاقت فرسایی بود چون اشکال و نقوش یکسانی در قسمت های مختلف تخت جمشید بارها تکرار شده اند و جفت کردن عکس های من با عکس انستیتو در همان نقطه - و نه مشابه آن در نقطه ای دیگر - آسان نبود. به هر حال، حاصل این مقایسه را در ذیل مشاهده میکنید. از یکسان بودن مکان هر جفت صد در صد اطمینان دارم و مکانی که عکس در آنجا گرفته شده را در نقشه کوچکی در بالای بیشتر عکس ها با دایره ای زرد مشخص کرده، و آدرس مکان را هم به انگلیسی در بالای عکس نوشته ام. برای دیدن هر عکس روی مربع های زیر کلیک کنید.

آپادانا

تالار شورا

کاخ صد ستون

آرامگاه اردشیر دوم

نقش رستم

مشاهدات
در بالا بیست و یک عکس از نقاط مختلف تخت جمشید و نقش رستم را مشاهده میکنید که هرکدام مقایسه تصویر اولیه (دهه سی میلادی) با عکسی که حدود سه ماه پیش گرفته شد را در بردارند. همانطور که از مقایسه عکس ها برمیاید، در تمامی نقاط تفاوت فاحشی میان دو عکس وجود ندارد. در پاره ای از موارد (مانند کاخ صد ستون) آثار مرمت نیز دیده میشوند و عکس جدید شرایط بهتری نسبت به عکس قدیمی را نشان میدهد. در سایر موارد شرایط کمابیش یکسان است و تخریب عمدی مشاهده نمیشود.

در ضمن به علت نصب سقف بزرگی بر روی کاخ آپادانا و تالار شورا، نور مستقیمی به این قسمت ها در ساعات قبل از ظهر نمیتابد. این زمانی بود که من عکس ها را گرفتم، در نتیجه کنتراست عکس ها بسیار پایین هستند و مجبور شدم به طور دیجیتال کنتراست عکس ها را بالا ببرم. این موجب شده تا آثار گلسنگ و آهک بر سنگ ها بیشتر از چیزی که با چشم قابل رؤیت است به نظر برسد (مانند عکس پنجم تالار شورا). در نتیجه در این عکس ها، عکس جدید فرسوده تر از عکس قدیمی به نظر میرسند. در حالیکه که عکس هایی که در قسمت های باز و پر نور گرفته شده، کاملا شبیه به عکس های قدیمی همان قسمت ها میباشند.(مانند عکس دروازه خشایارشا و یا عکس چهارم تالار شورا).

شاید تنها قسمتی که مقداری تخریب نسبی مشاهده میشود سنگ نبشته ها و نقش های نقش رستم است که مقایسه عکس قدیم با جدید از تحلیل رفتن برجستگی نقش ها خبر میدهد، چیزی که تخریب عمدی به نظر نمیاید. حتی در این مورد هم نمیتوانم مطمئن باشم چرا که عکس های نقش رستم را هنگام غروب و در نبود نور مستقیم گرفتم در نتیجه عکس ها از کیفیت خوبی برخوردار نیستند.

نتیجه گیری
با توجه به مقایسه عکس های جدید و قدیم، میتوان نتیجه گرفت که در قسمت هایی که مورد مقایسه قرار گرفته اند تخریب واضحی در نمای کلی بنا ها صورت نگرفته است. البته عکس های مقایسه شده دربرگیرنده تمام قسمت های تخت جمشید نیستند. علاوه بر آن، مقایسه قسمت های موجود در بسیاری از موارد مقایسه نمای کلی است و دربرگیرنده تمام ظرایف و نقش های دقیق سنگی نیست. ممکن است مطالعه دقیق تر این بخش ها نتایج متفاوتی را تولید کند، ولی تا آنجایی که در این پژوهش مشاهده شد، تخریب سیستماتیک و گسترده ای در تخت جمشید، از هفتاد سال پیش تا امروز صورت نگرفته است.

ناگفته نماند که امروزه در نگهداری از این منطقه تاریخی تلاش مداوم و جدی نمیشود و بسیاری از مناطق به دور از نظارت هستند. در واقع شرایط رسیدگی به تخت جمشید همانند رسیدگی به وبسایت رسمی این مجموعه است که بخش های کامل نشده زیادی دارد، و بخش انگلیسی اش کار نمیکند! خوشبختانه آنطور که از نتایج این مقاله برمیاید این سهل انگاری موجب تخریب شدید این مکان نشده است و بقایای باشکوه تخت جمشید امروز هم مانند هفتاد سال پیش بازدیدکنندگان را حیرت زده میکند.

مطالب ضمیمه:
هنگام مشاهده عکس های متعدد سایت انستیتو شرق شناسی به عکس های جالبی برخوردم. از آنجا که تعداد عکس ها بسیار زیاد هستند و شاید فرصت مشاهده همه آنها را نداشته باشید، تعدادی از آنها را که به نظرم جالب بودند در اینجا فهرست میکنم:

+ + کشف صندوقی محتوی لوح های نقره ای و طلایی
+ کشف مجسمه سگ (یکی از چیزهایی که من تا حالا ندیده بودم)
+ این مجسمه کامل همون سگ، از یه وبسایت دیگه
+ کارگران در حال اکتشاف
+ + + پیدا کردن پایه شیر برنز
+ ظرافت باور نکردنی روی شمشیر پادشاه، نقش خزانه
+ + کشف هفت لوح خشایارشاه
+ قبرستان هخامنشی
+ سینی جالب سنگی
+ مجسمه سر
+ اسب های برنزی
+ مجسمه گربه سنگی

+ خدمتکار بدون ریش
+ هخامنشی با لباس بدون آستین

یکی از دیگر موضوعاتی که برایم بسیار جالب است، رمزگشایی از زبان و خط فارسی قدیم است که یکی از زبان های استفاده شده در سنگ نبشته های تخت جمشید میباشد. هنوز اطلاعات کافی در این باره پیدا نکرده ام ولی به چند لینک جالب در این راستا برخوردم که شاید برای شما هم جالب باشد.
+ درباره خط فارسی کهن +
+ رمزگشایی از خط فارسی کهن

پانوشت: امیدوارم این مطلب بدون اجازه سر از وبسایت خبرگزاری میراث فرهنگی یا جاهای دیگه درنیاره. اگه علاقه مند به انتشار مجدد این مطلب هستید لطفا اول با من تماس بگیرید.

مطالب نسبتا مرتبط:
عکس های من از تخت جمشید و سایر نقاط ایران در ایرانین.کام
تیزر فیلم "شبی با پادشاه" که درباره ملکه خشایارشاه است و هفته دیگه بیرون میاد رو ببینید. معماری کاخ ها که تقریبا هیچ شباهتی به تخت جمشید و معماری هخامنشی نداره. (طاقها گنبد شکل سبک اسلامی را در این عکس ببینید تا منظورم را بفهمید ... مرگ بر هالیوود!)
اسنوبورد های خشایارشا